„Како девојче, прочитав дека жителите на рускиот полуостров Кола можат да слушнат врисеци од луѓе кои доаѓаат од центарот на Земјата. Како дел од написот во весникот на кој наидов тогаш на оваа информација имаше фотографија од џиновска дупка чие дно воопшто не можеше да се види. ‘Гејтс на пеколот’ беше краткиот наслов со кој новинарот ја опиша бездната длабока точно 12.262 метри. И тогаш, на почетокот на деведесеттите, а и денес станува збор за најдлабоката дупка што луѓето некогаш ја ископале. Тогаш си реков дека еден ден ќе дознаам какви звуци доаѓаат од центарот на Земјата“, рече холандската уметничка Лоте Гивен во нејзиниот говор пред присутните геолози и научниците во 2013 година.
Со помош на специјализирани инструменти таа требаше да ги сними звуците во длабочината на нашата планета. Лоте реши да ги спушти своите инструменти во најдлабокиот сè уште отворен бунар, оној што германски геолози го ископаа додека беа во трка со Советите во 1990 година.
За Кол снимањето во бездна длабока 9101 метар беше голем технички предизвик, но по долги недели подготовка даде плод.
„Кога првпат слушнав звук, мислам дека секое влакно на телото ми се подигна. Тешко е да се опише со зборови. Како еден вид избалансиран татнеж. Тоа што го снимивме, научниците сè уште не можат да објаснат. Тоа за нас беше целосна мистерија, звук чие потекло не го знаеме“, рече Лоте пред неколку години.
Нејзиното истражување заврши во 1995 година. Проектот беше суспендиран, а десет години подоцна и целосно запечатен со огромна метална обвивка.
Во потрагата по одговори за голем број прашања кои и денес нè мачат, а чии решенија буквално ни се под нозете, во средината на минатиот век започна еден вид трка меѓу СССР и САД, која на едната рака наликуваше на вселенска, само што во неа целта не беше да се стигне повисоко, туку подлабоко.
Причината поради која оваа подземна трка не доби ни приближно внимание како вселенската трка можеби се крие во тоа што Американците релативно брзо се откажаа од неа, па на крајот Русите излегоа како победници.
Нашата планета се состои од неколку слоеви. Основната поделба е јадрото кое се наоѓа во самата внатрешност, наметката која е во средината и кората која е на врвот. Во споредба со другите два слоја, кората на нашата планета е најтенка, а нејзината просечна дебелина е околу 35 километри на континентите и околу 7 километри под океанското дно.
Целта на подземната трка беше да се пробие кората и да се стигне до граничната зона помеѓу кората и вториот слој, кој се нарекува дисконтинуитет на Мохоровиќ, бидејќи пред нешто повеќе од еден век е откриен од научникот Андрија Мохоровиќ.
Токму тука се кријат голем број тајни на сеизмолошките активности на Земјата, па со собирањето примероци од овој слој би можеле да се добијат одговори на голем број прашања поврзани со земјотресите, а можеби во иднина би можеле и да се предвидат.
„Русите од почетокот се фокусираа на дупчење на континенталниот дел од кората, кој е многу подлабок, но технички и бара многу помалку работа и труд од подводното дупчење. Во тоа време, воопшто не постоеше технологија која можеше да се искористи за да се изведе ваков потфат, па нивните инженери мораа да смислат начин и да почнат сè од нула, исто како што направија Американците, кои решија да дупчат дупка до обвивката низ дното на океанот.
Тие го нарекоа тој потфат Mohole Project, повторно именуван по Андрија Мохоровиќиќ и кон крајот на 1950-тите почнаа да го реализираат. Германскиот геолог доктор Улрих Хармс ги објасни почетоците на оваа трка.
И додека Русите сè уште проучуваа кое е најидеалното место за дупчење низ кората и работеа на дизајни за машини кои не само што ќе ја дупчат дупката, туку и ќе ги подмачкуваат дупчалките и ќе вршат мерења на такви длабочини, Американците веќе се фрлија во практична работа.
Во април 1961 година, почнаа да го дупчат морското дно на место каде што океанот беше длабок околу 3.500 метри. Успеале да пробијат дупка длабока 183 метри, но по цена која, пресметано според денешните бројки, би била околу 400 милиони долари.
Сепак, не можеа да извлечат ништо од теренот што би ја оправдало таа вртоглаво скапа сума, па се соочиле со бројни критики во медиумите. Но и покрај тоа, во 1964 година добиле одобрение за нов проект вреден повеќе од милијарда долари. Бунарот низ кој имаа намера да стигнат до длабочина од најмалку еден километар, требаше да се создаде во близина на Хаваите, но на крајот, поради негативниот публицитет, целиот проект е напуштен во 1967 година.
Три години подоцна, Советите, мотивирани најмногу од изгубената битка за Месечината, почнаа да копаат супермасивен бунар, на кој работеа континуирано во следните две децении.
Иако проектот „Кола“ беше прогласен за успешен, Русите не беа целосно задоволни од нивниот напор. Целта им била до крајот на 1993 година да направат дупка долга 15 километри. Но, пеколните температури ги спречиле во тоа. На длабочина од 12 километри, научниците очекуваа температура од сто степени Целзиусови, но таа била за осумдесет степени повисока.
Денес, Јапонците се единствените кои се уште се обидуваат да ја пробијат кората на Земјата, но тоа го прават со помош на инструменти и машини пронајдени на нивниот специјализиран брод Чикју. Таа платформа од 58.000 тони е пуштена во морето во 2007 година и досега со неа успеале да направат дупки во морското дно долги неколку километри, а нивниот рекорд е 3.250 метри.
Нивните научници пресметале дека кората каде што дупчат е широка околу 5.500 метри, па успеале да поминат само околу две третини од патот. Сепак, и да успеат, што би било историско достигнување за човештвото, „Кола“ сепак ќе остане најдлабоката дупка на светот.
„Така ќе биде со децении“, рече доктор Улрих Хамс, кој објасни дека на интернет може да се најдат многу информации за бунари на нафтени компании долги петнаесет километри, но не одат вертикално под Земјата.
Тие се закривени, па во просек завршуваат на длабочина од три или четири километри. Сето ова што е досега направено, луѓето го постигнале со умот, не со мускулите.
Најдлабоката дупка ископана од човек со свои раце е бунарот во Вудингдин, Велика Британија, кој е длабок 390 метри под земјата.
За споредба, познатите париски катакомби, кои се една од атракциите на француската престолнина, се наоѓаат на 20 метри под површината на Земјата, додека античкиот град Деринкују, чудо на подземен комплекс кој се наоѓа во Кападокија, Турција, во која би можеле да живеат 20 илјади луѓе, се наоѓа на длабочина од 85 метри.
Најдлабоката точка до која човекот некогаш стигнал со истражување на пештерски комплекс се наоѓа во Џорџија, 2197 метри под Земјата.
