На 94-годишна возраст почина чешкиот писател Милан Кундера, романсиер, драматург, поет и есеист од Брно кој беше највлијателниот чешки писател во втората половина од минатиот век.
На прашањето дали некој напишал биографија за него, Кундера кратко одговорил „не“. Тој не сакал неговиот приватен живот да биде изложен во јавноста. Тој бил исклучително приватен човек и деталите од неговиот личен живот ги чувал во тајност, за што во една прилика рекол дека „навистина не е работа“.
Строго ги контролирал јавните информации за неговиот живот. За разлика од повеќето автори, Кундера избрал да остане анонимен зад своите книги. На пример, во најновите француски изданија на делата на Кундера, неговата официјална биографија се состои од само две реченици: „Милан Кундера е роден во Чехословачка во 1929 година и живее во Франција од 1975 година“. Кундера со децении живеел со сопругата Вера во Париз на улицата Реканер.
Во неговиот роман од 1978 година, „Книгата на смеата и заборавот“, Милан Кундера пишува за борбата на човековата меморија против заборавот. Романот, „Неподносливата леснотија на постоењето“ од 1984, стана меѓународна сензација. Како долгогодишен кандидат за Нобеловата награда, тој напишал голем број романи, есеи и драми кои ја истражуваат „комплексноста на човековото постоење во современиот свет“.
Кундера е роден во 1929 година во Брно, каде што неговиот татко бил музиколог на универзитетот. По раното занимавање со поезија и џез музика и завршување на средното училиште, студирал музика, филм и литература во Прага и на крајот станал професор по светска литература. Како и многу негови колеги уметници, Кундера се приклучил на Комунистичката партија како млад човек, но две години подоцна бил избркан поради антипартиски активности. Тоа се случило во 1950 година, по една тривијална случка, поради разгледницата што ја испратил на пријател на која напишал: „Оптимизмот е опиумот на масите. Здравата атмосфера смрди на глупост. Да живее Троцки“. За овие зборови, тој бил исклучен од Комунистичката партија, и повторно бил примен во 1956 година.
Во следните неколку децении објавувал песни кои чешките власти ги осудувале поради нивниот ироничен тон и еротичност, потоа збирката раскази и првиот роман „Шала“, кој преку споменатата анегдота со разгледница како предлошка, се занимава со подемот на сталинизмот и тоталитаризмот во Чехословачка. Следната година, тој учествувал на демонстрациите на Прашката пролет во 1968 година, во кои одиграл значајна улога. По советската окупација на земјата во август, тој одбил да ги признае своите политички грешки, па властите му ги забраниле книгите, го отпуштиле од работа како универзитетски професор и повторно го исклучиле од партијата.
Кундера веќе почнал да ги објавува своите дела во Франција, па во тие години живеел од хонорарите за преводите на неговите книги. Во 1975 година, со посредство на Франсоа Митеран, режимот му дозволи на Кундера да замине со сопругата во Франција и да работи на Универзитетот во Рен како визитинг професор по словенска литература, каде што останал до 1978 година. Се очекувало продолжението на приказната: во 1979 година, му било одземено чехословачкото државјанство, а две години подоцна добил француско.
По објавувањето на романот „Неподнослива леснотија на постоењето“, кој истовремено е нежна и горчлива приказна за двајца љубовници, со бројни медитации за музиката, филозофијата, политиката и смислата на животот романот е претворен во одличен филм во кој глуми Даниел Деј Луис и Џулиет Бинош, Кундера доживеа нова голема слава меѓу читателите и критичарите.
„Роден сум на 1 април. Ова има свое метафизичко значење“, рекол еднаш Милан Кундера.
Како што се покажа низ животот, тоа не било шега, туку длабока вистина. Таткото на Милан, Лудвик, бил почитуван чешки музиколог и пијанист, шеф на Музичката академија во Брно, кој почнал да го учи својот син да свири пијано. Како ученик и студент на Милан Кундера, тој ја користел големата библиотека на неговиот татко, која била добар предуслов за уметничка и академска кариера. Во младоста објавувал стихови кои донеле освежување на литературата под контрола на комунистичката идеологија. Големиот успех дошол во 1967 година. Неговата новела „Шега“, комичен, ироничен поглед на приватниот живот и судбината на Чесите во годините на сталинизмот, преведена на повеќе јазици, постигнала големо меѓународно признание и денес припаѓа на златниот фонд на чешката проза. Секој кој не го поминал тие времиња никогаш нема да разбере колку бил популарен авторот на овој роман во поранешна Чехословачка. И не само како автор.
Кундера бил и литературен теоретичар и педагог. Предавал светска литература на ФАМУ. Сите негови ученици се согласуваат за едно: тој бил одличен учител. Тој инсистирал сите да ја читаат Библијата од корица до корица и да научат странски јазик. Во своите книжевни работилници носел дела од европски класици. Избран ученик прочитал неколку страници на глас и по еден час сите оделе во кафе-книжарницата. Сите негови ученици го обожавале.
Првиот брак на Кундера траел кратко. По втор пат се оженил во 1963 година, со Вера Храбанкова, музичар и композитор, ТВ водителка од Брно. Тогаш тој не ни знаел колку овој настан ќе биде важен за него. Нивниот брак, со само двајца сведоци, е една од типичните легенди на Кундеров, кои се прераскажуваат особено во Клубот на чешки писатели.
Дури и по проверката на личната карта, непосредно пред церемонијата, писателот го менува местото со сведокот Војтех Јестраб. Кундера е роден на 1 април. Матичарот и воведникот не забележале ништо. Јестраб се потпишал во регистарот како Кундера, а Кундера како Јестраб. Класикот на чешката литература е во брак без брак речиси четириесет години. Оженет со фалсификат. Како и да е, неговата сопруга Вера денес раководи со сите негови литературни работи, таа му е сопруга, агент и помошник. Ако некој од неговите пријатели му кажел во 1960-тите дека Кундера ќе го помине остатокот од својот живот со една жена и дека на крајот ќе биде повеќе зависен од својот партнер во бракот, веројатно ќе му се насмеле. Но, тоа се случило.
Новинар на Њујорк Тајмс, во 1985 година, за посетата на Милан Кундера и неговата сопруга Вера, забележал дека брачната двојка живее во мирен дел на Монпарнас, нивниот мал стан бил преобразено поткровје со поглед на покривите на Париз исполнети со гулаби. Она што на дневната соба и давало модерен карактер се надреалистичките слики на ѕидовите. Некои биле од чехословачки уметници, другите ги насликал самиот Кундера – разнобојни надвиснати глави и раце со долги прсти, кои потсетуваат на самиот Кундера.
Во текот на 1980-тите, тогаш 56-годишниот Милан Кундера го направил за својата родна Чехословачка она што го направил Маркез за Латинска Америка во 1960-тите и Солженицин за Русија во 1970-тите. Тој ја привлекол западната публика да чита за Источна Европа. Неговиот апел за вистина и внатрешна слобода, без кои вистината не може да се препознае, неговото разбирање дека во потрагата по вистината мора да бидеме подготвени да се помириме со смртта – тоа се теми кои заслужија признание од критиката, вклучително и Ерусалимската награда за литература која добил.
По девет години во Франција, Кундера го објавил својот најпознат роман во 1984 година, „Неподносливата леснотија на постоењето“, приказна која дава длабоко сериозен поглед на крајната безначајност на животот и политиката, раскажана низ секојдневниот живот на четворица пријатели во модерен Париз. Читателите во овој роман пронајдоа страст, опуштена разиграност на слободните луѓе и строго контролирана еротика. Во овој роман, Кундера успеа да ја претвори Чехословачка од својата младост во шарена, митска, еротска земја.
По објавувањето на овој роман, висок чешки функционер својата критика за оваа книга ја наслови „Кич од третата генерација“. Неговите колеги писатели се обидоа да го дискредитираат како некој што пишува интелектуална порнографија за просечниот западен читател. Кундера и официјалната чешка литература повторно застанаа на две спротивставени страни. Во тоа време, многу чешки автори од егзил почнаа да се враќаат дома, Кундера не учествуваше во ова. Напротив, уште еден чекор кон поделбата доаѓа во 1986 година, кога е објавен романот L’Art du, првата книга на Кундера напишана на француски јазик. Во исто време, тој се декларира како француски писател. Сепак, и покрај се, Кундера останува најголемиот современ чешки романсиер, заедно со Бохумил Храбал.
Кундера не се врати во Чехословачка до распадот на Источниот блок.
Изминатите години Кундера повремено се враќал во татковината, секогаш инкогнито. Во родниот град Брно за прв пат дошол во 1990 година. Тој патувал со својот бел „Форд Кортина“, често менувајќи го времето и рутата на пристигнување, што понекогаш изгледало смешно. Книгите на Кундера биле забранети во неговата татковина до 1989 година. Чешките преводи на неговите француски книги сè уште доцнат. Тој внимателно ги ревидирал текстовите на своите романи пред да даде дозвола за објавување.
Според неговата желба, неговите последни дела не биле преведени на чешки јазик, додека на интернет кружат пиратски верзии. Затоа не е исклучено француските романи на Кундера во чешки превод да бидат објавени во официјална верзија дури за сто години. Изгледа дека на Чесите не им преостанува ништо друго освен да се согласат на она што Милан Кундера ги поттикна своите студенти пред триесет и пет години да го направат – да учат странски јазици.
Последниот роман на Кундера, „Фестивалот на безначајноста“, кој беше објавен во 2014 година, има видно место во сите книжарници во Париз.
